Jaar: 2016

Benno Haarman zal op 1 maart 2017 zijn proefschrift “The Dysregulated Brain – A psychoimmunological approach to bipolar disorder” verdedigen. De openbare verdediging begint om 16.15 uur in het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen. Met dit proefschrift onderzocht Benno de rol van het immuunsysteem in de pathofysiologie van de bipolaire stoornis, via verschillende benaderingen.

Voorafgaand aan de verdediging organiseert het Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) van het UMC Groningen een symposium over neuroinflammatie bij psychiatrische stoornissen: Het ontregelde brein. Verschillende sprekers van de Rijksuniversiteit Groningen, Erasmus Medisch Centrum en de Katholieke Universiteit Leuven zullen tijdens dat symposium, dat gehouden wordt in de Rode Zaal van het UMCG, spreken over de laatste vernieuwende ontwikkelingen en inzichten in de psychiatrische ziektemechanismen.

In het proefschrift stelt Benno dat voor een volledig begrip van de pathofysiologie van de bipolaire stoornis de neurobiologie van alle fysiologische niveaus bij haar verklaringen betrokken moet worden. In het eerste deel van dit proefschrift worden studies beschreven naar ontstekinggebonden genexpressie in witte bloedcellen en het acute fase-eiwit ‘C-reactive protein’. Met een nieuw ontwikkelde grafische methode ‘feature-expression heat map’ werd de relatie tussen ontstekinggebonden genexpressie en psychiatrische symptomen onderzocht. In nader onderzoek bleek dat in tegenstelling tot de oorspronkelijke hypothese, ontstekinggebonden genexpressie geen diagnostische biomarker voor bipolaire stoornis, maar veeleer geassocieerd met het verkeren in een manische of depressieve episode. De biomarker ‘C-reactive protein’ zoals gemeten in de praktijk bleek niet bruikbaar om het ziektebeloop van de bipolaire stoornis te voorspellen. In het proefschrift worden de ruimtelijke en temporele complexiteit van het brein al een belangrijke verklaring aangevoerd waarom het ontwikkelen van valide biomarkers in de psychiatrie tot nu toe zo problematisch is gebleken.

In het tweede deel van het proefschrift worden de resultaten van onderzoek naar het neuroimmuunsysteem met een gecombineerde beeldvormingsstudie besproken. Hierbij ging speciale aandacht uit naar de microglia, de immuuncellen van het brein. Gesteld werd dat de gliacellen (waaronder microglia, astrocyten en oligodendrogliacellen) waarschijnlijk een belangrijke schakel in de pathofysiologie van de bipolaire stoornis vormen. Met behulp van neuroinflammatie positron emissietomografie (PET) werd aangetoond dat er daadwerkelijk neuroinflammatie in het brein van patiënten met een bipolaire stoornis is. Daarnaast werden er bij deze patiënten met magnetische resonantie spectroscopie (MRS) aanwijzingen gevonden voor een gedifferentieerde functie van microglia, waarbij sommige microglia geprogrammeerde celdood (apoptose) induceren en andere nieuwvorming van cellen (neurogenese) stimuleren. Ten slotte werd door middel van diffusietensorbeeldvorming (DTI) aanwijzingen gevonden voor een neutraliserend effect van lithium op de wittestofafwijkingen die gevonden worden bij patiënten met een bipolaire stoornis.

Het promotieonderzoek werd uitgevoerd onder begeleiding van de (co)promotores prof. dr. Willem Nolen en prof. dr. Hemmo Drexhage, dr. Rixt Riemersma – Van der Lek en dr. Huib Burger. Benno Haarman (1978) is als onderzoeker werkzaam bij de Rijksuniversiteit Groningen en als psychiater en hoofd behandelzaken van de afdeling Stemming- en Angststoornissen bij het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMC Groningen.

 

Op de KenBiS Klinisch Wetenschappelijke Vergadering in september 2016 heeft Mariette Nederlof, MSc, een internationaal onderzoek geïntroduceerd naar de monitoring van lithiumbehandeling in de dagelijkse praktijk. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de Vakgroep Farmaceutische Wetenschappen van de Universiteit Utrecht.

Zoals toen aangekondigd worden behandelaars die lithium voorschrijven graag uitgenodigd om deel te nemen aan dit onderzoek. 

Hoe kunt u bijdragen aan dit onderzoek?
U wordt gevraagd een korte enquête in te vullen, die u kunt vinden op de website www.bit.ly/lithiumsurvey.
De enquête is Engelstalig vanwege het internationale karakter van de studie. Deelname is geheel anoniem en neemt ongeveer 15 minuten in beslag.

Bij zijn emeritaat in 2013 heeft professor Willem Nolen samen met KenBiS een prijs ingesteld voor initiatieven op het gebied van wetenschappelijk onderzoek bij bipolaire stoornissen, en producten of voorstellen die in het afgelopen jaar hebben geleid tot betere zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis of hun naastbetrokkenen.

De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de initiatiefnemer van een dergelijk project.
De prijs wordt aangekondigd via de KenBiS website en voordrachten voor de prijs komen dan ook veelal vanuit de brede kring van KenBiS en VMDB.

De prijs bestaat uit een bronzen beeldje, gemaakt door de kunstenares Jennifer Hoes.

Uit de voordrachten die dit jaar zijn ingestuurd heeft de jury, voor 2016 bestaande uit Eric Spierings namens de VMDB, Koen Grootens namens de KenBiS deelnemersraad, en Ralph Kupka als voorzitter van KenBiS, zoals gebruikelijk drie personen genomineerd.

De prijsuitreiking vond op 22 november plaats tijdens het 13e Najaarssymposium Bipolaire Stoornissen in de Jaarbeurs in Utrecht.

Dr. Rocco Hoekstra, psychiater bij Antes in Rotterdam, is genomineerd vanwege zijn initiatief voor het in 2015 oprichten van de website “Alles over Lithium”. Op deze website staat naast algemene informatie voor Lithium gebruikers en naastbetrokkenen, ook specifieke informatie voor huisartsen, omdat in de praktijk blijkt dat veel huisartsen niet over voldoende kennis beschikken over Lithium. Een panel met deskundigen is beschikbaar via de website voor patiënten, naastbetrokkenen en huisartsen. Rocco Hoekstra is al lang actief in de zorg voor mensen met een bipolaire stoornis.

Hij actualiseerde het voorlichtingsboek van wijlen Hans Kamp, ooit de oprichter van de roemruchte Lithiumplus Werkgroep, en is ook al lang actief binnen het kenniscentrum KenBiS. Met de website “Alles over Lithium” doet hij op en innovatieve manier aan kennisverspreiding en verbetering van de zorg.

Dr. Esther Mesman, GZ-psycholoog in het UMC-Utrecht, is genomineerd voor haar onderzoek “At risk for bipolar disorder”, waarop zij in 2015 in Groningen promoveerde. Zij deed haar onderzoek in het UMC Utrecht in het kader van het grote project Kinderen van Bipolaire Ouders, kortweg KBO, onder leiding van Manon Hillegers en Willem Nolen. Zij treedt daarmee in een groeiende reeks van succesvolle promovendi. Dit onderzoeksproject, dat al meer dan 15 jaar loopt, heeft belangwekkende informatie opgeleverd over de risico’s voor kinderen van iemand met een bipolaire stoornis. Het geeft daarmee antwoorden op de vele vragen die hieromtrent leven, zowel in de wetenschappelijke wereld als onder patiënten en hun familie. Na afronding van haar promotie is Esther werkzaam in het UMC Utrecht als clinicus en als postdoc bij de het Purpose onderzoek, een Europese omega-3-vetzuur trial bij jongeren met verhoogd risico op psychotische stoornissen.

Drs. Susan Zyto, klinisch neuropsycholoog bij GGZ Noord-Holland Noord, is genomineerd vanwege haar onderzoek “A combined group and individual functional remediation program for patients with bipolar I disorder”. Tijdens haar opleiding tot klinisch neuropsycholoog werd zij geconfronteerd met de cognitieve functiestoornissen die mensen met een bipolaire stoornis kunnen hebben, ook als ze weer uit een ziekte-episode zijn. Het intrigeerde haar, ook omdat er vooralsnog weinig behandelingsmogelijkheden beschikbaar zijn. Zij ontwikkelde een geheel nieuwe behandelmodule, bestaande uit zes groepssessies met patiënten en hun partner, en zes individuele sessies. Doel van deze behandeling was om patiënten meer grip te laten krijgen op hun aandachts- concentratie en geheugenproblemen, en om ook hun partners meer inzicht daarover te geven. De pilotstudie die zij opzette en uitvoerde leidde opvallend snel tot een mooie publicatie in het Journal of Affective Disorders. Het is een innovatief en veelbelovend behandelmodel dat het verdient om verder uitgewerkt te worden.

De jury heeft besloten om de prijs uit te reiken aan Susan Zyto. De jury prijst haar initiatief om een geheel nieuwe behandeling te ontwikkelen op het gebied van cognitieve functiestoornissen bij mensen met een bipolaire stoornis, en deze meteen op voortvarende wijze te onderzoeken. Wij hopen ook dat deze Willem Nolen Prijs een aanmoediging zal vormen om op deze ingeslagen weg verder te gaan.

 

 

 

Op 16 juni 2016 werd tijdens het Nationaal congres GGZ verpleegkunde het boek ‘ GGZ-verpleegkunde in de praktijk’  gepresenteerd. Onder redactie van prof. dr. Berno van Meijel werden experts gevraagd om uitgaande van concrete situaties uit de alledaagse GGZ verpleegkunde praktijk interventies of interventieprogramma’s uit te werken waar verpleegkundigen een centrale rol vervullen in de uitvoering. 

Ten aanzien van de doelgroep patiënten met een bipolaire stoornis willen we er graag twee hoofdstukken uitlichten: 

De lifechart methode
Auteurs Peter Goossens, Bart Geerling & Micha van Bendegem beschrijft aan de hand van een casus de toepassing van de life chart als onderdeel van zelfmanagement educatie en ondersteuning. Op een zeer praktische wijze lichten de auteurs de verschillende toepassingsmogelijkheden toe van zowel de retrospectieve als de prospectieve life chart. De tekst is doorspekt met praktische tips en trics en geeft verpleegkundige goede handvatten bij het implementeren en toepassen van deze methode.

 

Zorg in Samenwerking, een collaborative care-programma
Auteurs Nienke van der Voort en Berno van Meijel beschrijven de onderdelen en de toepassing van het programma zorg in samenwerking, een effectief gebleken behandelprogramma dat de kwaliteit van zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis verbetert. In dit hoofdstuk geen verslag van een wetenschappelijk onderzoek maar een handzame beschrijving die verpleegkundigen kan ondersteunen bij het uitvoeren van Zorg in Samenwerking.

Naast deze hoofdstukken zijn er nog een twintigtal interventies of interventieporgramma’s uitgeschreven in het boek.
Informatie is beschikbaar op: https://www.tijdstroom.nl/boek/ggz-verpleegkunde-in-de-praktijk#.V8wLMBQ4Xm0